Sunday, August 3, 2008

Makata Vol.9: August 2008 (Pangasinan Poetry)

ALULONG A BINUTAYAN

AKIN, anapen ko'y anlemek a sulmingan
odino dandanen silir ya aparakpan
aliber kinon-silew iran makapulag
tan yepyepe'y betel tan laineng
na mananggatay iran kawat?

ANTON panalimbeng so napamintuan
kianduyan binayaran a taklay
tan inalig a taganon pambilay;
ingen, itukdol mo'y ag binayes
dilin petang tan tareren na pagew
akatugnopan kon laman tan pukel!

BALABALAN moak labat na aporag
a mantan sapey no inarameyan
unguento na aro'y pankawanan
agta kibulaslas so iligen
say sukong a sumpa'd lurey
tan inem-em suysoy ya ikamen
kingki a manunson na silunget
a tanda na kaigel tan sibeg?

ON, ta asukogak labat a maremes
a sapok pian limbose'y
tan pasooten ya ilesay
simpok nisumpan kailalakan;
sano bawien nisibok ya engas
andi saew, kabektan natigway!


IPASAK KO SO LAMAN KO

AGKO nasegpay ala-uli na pansibek
abunineng kon krus na inkauges
angitalakdan laman ya anakob
suma kasalanan a nigumpo
pulin anawir na siping
mapalikdon dila na uleg.

On, yaman ko so nimermer, nasibar
alibegbeg na bakbak, nalatigo'd
agabyang a galang, agtoen ko
sungpa na tawen, anakseng
tukan nitamikil, ed espongha'y
pait tan apgo na dageyem.

Ta natalusak lawas ed sakit
anganduyan a mukor tan gamet
belat naibung a dala, ya alula
na danum ed utok na ayura
aneyeng diking ya ag atilolan
angipulang nagban kililiktar.

Panon ak manbilay a maderleng
ya ag langgopen ko pa'y pantepel
odino tariwaen laman ya ategteg
a nisaklang dulang na pakasalsali?

NO onentangak ed abelnawan
ya aysing tan balkes na Katawan
natawtaw ak ed maandon balanget
masagradon templo a kigloriaan!


BALES NA KARUKSAAN

ON, ombulibol ed puseg na sapok
so manlegep ya epel ya lamut
niyutel a birong na eker
letelet kumpog ya mangilik
iran bato na manangamper;
ag makapanweywey so sengeg
ya asarenga'y elaley
atiltil ulnos iran atameeng
ta iner so pangikurakoran
ungot na apgan betagan?

Maruksa ira'y nansalin patarem
a sinayawan palot a benger
tan paradesdes iran apasileng
aplos kumpapey na dukamil;
manugaog pati gilatan naksit
arakak pasagar ya ontulin
mansungap engas ya nisibok
nalgep ya ungib na dagem
na pagabat a pasirayew
na kabalang ta kasaew.

Akin abulaki nata'y laram
so mataan ya punget na sengeg
lapu kasi'd yangyangan a bantagan
na bawan, say bungaw a kalakal
ya nanlamang inkayano na dalin
o amakilot suri na besay?

AGTA suma natan na makaapos
so subol bibikleren mon apgo
mognel balangkantis mon inkatoo?


AG ONKUPAS SO BUNLALAKAW

KAIMDENG mon limbos antigon Adan
ginagalan sinunggay ley akapalsaan
agmo insingan 'bagbagen met na Dios
so mamagbag na dalin' ya nipasakbay
impagmaliw mon akating aping nipatawir
gendat mon ayaman na liket tan deen.

NALUKBOB ka'd ngeyengey pilokan timmalin
singi tunger daray binatang a kikiew
binaknot mo'y musing na kaaralman
iran ungib, takel, lipnok tan liwang
inwaral mo'y peget na pankawanan
limgas kaliber-leber ya akapalsaan!

Balet ag onkupas sipan na bunlalakaw
a mangmando'd danum, apuy tan dagem
manuop gendat a sukog tan limgas
ginaygay mon paraiso ya ingana
Aman, mangu-usdong ed walna.

Peteg mon alingnguanan saray sibilao
so nausar pian onalindaway so mundo
ya panagusan komo'y gatas tan dilo
Tawir mon makana'd ando'y-ando.

ON, ta saray dinuksa'y mon pinalsa
dili lanlamang so mangetel ed sika!


TANING

ON, say imdengan na Too ed talba
say balangkantis ya diosdiosan
manasalin nagnap a manamsam
setro na Amalsa tan ley to;
ag ontewek so mureng ton isip
ed saray basbas a masanto
agto nayarian, andin balot!

Anto sirin so nigetar tayo?
lawas kasin tatamdagan tayo
a kasaew so inlesa na mundo?
a saray puli na toon-ayep
magnayon iran mariwal tan
kaginsaan ira na Dios ya
deldelan da so kabagbag na dalin
tan andi bagtaw so pamalor da
planeta na petang ed andi angga?
uliten da kasi so masegsegang
dan awaran ed apalabas tan
naulit a nisumpa tan naokom
ayaman da a mabulaslas natan ya
panuleyan na kaugsan tan patey?

SIOPA so makaebat ed sayan opapet?

No sukayen tayo so mabitewen a bubong
tan basaen so pingki tan kinang
andia'y gulis o esaes a manambayo
a mangibuskag pakaamtaan; ingen
emel ira ed imek no panon
mannguro so palar na toon-ayep.

Dukiroken tayo sirin saray maberden
pukdol tan palandey, saray patalan
tan kaumaan, saray kulos tan ilog
saray baybay tan dayat tepeten
sengeg tan pansumpalan da, agda
met niwalwal ed silong na banwa!


IMBALANG A PAKABIRBIRAN

TUA, agko nibalang so dageyem
manyanep ed pagew ed panliber
nen salien ko'y mansimasim
ed silir na dunong, kubong patambalan
merkado na ingal, templo na palawpaw
dupong na pasang, dulang inkalaman
kastilyo na henyo, pandayan na ley
mantutlin a singbatan, nanpayak a balaw;
ON, agko nasingkat so balitok
ya dilan anuop na inkatook
angalong pian nibiig so baog
ag natawtaw letnegan kon sipor.

Malasay la malaineng a tungtong a mamasayaw
ed saray rosas tan tanaman ed kaumaan
say malakuerdas a tareren a mangulop
boses a sisindagan na bulan;
saray anlong a mamakeyer kapalandeyan
tan anieweng a mangyepas na kalawakan
saray danggon ag mamatalaw katigway
tan kantan pamubor kapisag-laman

AH, makatelek la'y nansamok a bersion
ya mitangki solitaryon paalagey
ipasirayew ed sementadon takel
ibaing ed mapatag a kalinsurong
ompan talindeg so natalimbangon;
kuanda, say sinakaban a dila so tanda
na kaltawan da ed dupongan.

AMTAK, sangkaweywey a dilin balikas
so ongeswa'd manpanabos mon bibil
'Kasian moak, Aman Makauley!'


TAGLEEY NA ROSAL

SIMMULMING ak akalemleman a sapok
masingin akianggo silunget tan sinag
pabtel mayamayan analog simmalindak
maaron palayupoy so nanbatek
mala-sedan bulong so angawes.

TA wala so nitanin panlimgasan
onulin inkasuri odino kakapuyan
ta manlason so kamarerwa tan liwang
et manal-alaulin geget so limmigen
pusom ya nansamal na panibeg.

GINETEL mo ak!
ya andia'y puger nguron anduyan
agmo insingan, balet mulien
akaetangan a sanga'y managlem
sigbo'y iliw kaandin talabay
deen o linak itukdol kapalaran.

INSABIT mo ak!
petek malangas mon pagew
parongtal na agum tan pasirayew
balet kakirem, ta dia'd ipawil
nalnes ak ed karuksaan ya inyukit
kainglit la'y dengan tan samyong.

SIANSIAN misalamatak nitanin anggaan
kagteran na inkapalsak apinabangan
anggan antnikey ingetar mon bilay
ta inerep mo nipabtang a kawayangan
maliketak ya ompasag
sapok ya anukdokan!


MANGIBAGAT KA NA KARUNDON

Mangibagat ka, na apisay-pisay a sungpa tan relmeng
say alikdan tenten tinuonan mon inkaayew
saray angiwi iran matam na maakdon tagamo
abangles ya ilol daray mansimpisimpitan, agmo
ikuan nasantiguam ed manlanglangoy a belas
ed lipong, pataga'y patit ed kailiw mon
mamapawil simpen paraiso na Eden a timmalin.

Mangibagat ka, na dalaan nantuop a daklap
altar na pusom a talimpupok insareng a pilak
say agugol impangaw mo'd kaaraldalman
na samal manal-alaulin atikel ya luam;
pagbabawiim impanaliw mo'd talba, maraldalin
a laman, pukel, engas anggaan mon inukom
maanglem atasaan ingumpon iran lungon.

Mangibagat ka ingen, na manparparok a laman
tan isip, ya abelnawan palpalis paputien mon
lurem, peteken sinalong mon taguibas a peteng
payukoen immaleg laram iran piugagep;
pekdaken agum tan panamales ya immineng
saray inkabalangkantis maitlek ya angaripen
lienzo ya inkatoom tan kalakal mon nikutep.

Agmo tasaan niibung ya dala na inkaseseg
mangatikat daramey inkauges ya mangamper
uusilan mon aluboob na panangoman
tan balanget kililiktar ya pitamitam;
agka nasaew ta nasukog maimeng ya imdengan
ed balatbat ya ompangaya'd nguro'y dalan
nibagat a tumang paraiso'd Eden ya abalang!


TUMBOK DARAY MATAM

Say tumbok a pirawat daray masiban matam
et iman so liwawan onloob-ompaway ed muriam
ya manukait kabaliksan mo ompan niwala'y tagano
ya unineng ed pusom et wala so isimpen mo
a kaabigan odino kaugsan ya mamakalting
ed salim tan liman mangikapol na imdengan
na inkatoom ed limgis na Amalsa ed sika;
On, ta ipasirayew manilol mon bibil
kalason na kawayangan so inkianak mo
ya andi makasbel palesaen mon gagaem
anggan bayesen mon baraan masanto ya
ley ya akapaktakan di Adan tan Eba tan
say serpiente ya ama na inkatila et
nibalabal mo so kapa na liwawa;
Balet napigar so too-too na matam
a makabukay inkamangaraldalin ya tinagam
na pagew mo, a makabantag dalaan mon
dapan tan daklap, say timmalker
tan limmarag a manilol mon bibil
ya angiyuta berlag mon balbalikas
ya angisumpa maaron gamet ya anukog
pian talindeg kan uliran na Katagyan;
Natan, niwaral la'y idakmumom ompan nalimeng
pagbabawim et naleggias ka'd kiparet tan
kaokom ed krus ya andia'y kioli!


SIBEK NA UNOR YA TAYAKETEK

Iilaluan mo, balet naalimangkaew ka'd kebyew
kilewet nanliliping ya apuy puseg na liwang
A sunsonen dalagurog na palimot a kibawag;
Nia'ak lamet mililinguanan, pian pitumplo-tan-pito
Ya suyoren kalakal mon abulirek apasal mon
Takba na buntaluyon, mangapos ya kilot na ilog
Say alimbusabos ya mamungaw yangyangan iran
Tambak na dalin, say akating ya baog kapatagan;
Mansimasimak, no napetek mo'y litania na Ama mi,
Katawan mi, Birhen ya Inami, a singa ipasirayew
Isingan-singan mon altar na inkatunong tan ayag
Mo'd tawen ya legkem mo'y panaon!
Natan, nguyangoyan mon lamet impanarim
Ya inkaramsak, agmo naukpos dimmalin
A tawir mo'd Daan, ya andiy nguro so ibibeg
Tan inka-apga kipuat ed alimpatok pangeget
Makadios mon talindeg tan ereng; balet
Kabalabag mon naynay samal na panamales
Pakayarin manisiim, manusukat ed kiakseb
Dugan bekta kiapag gunggonan ampait ed
Impaalagey mon kastilyo na agum tan inkabenger;
Agmo kinawanan nitukdol ya inawa dan deen
Na maaron lima ya anukog tan amalinis
Akamasaan mon sapok ya natunaw tan bigisen!


APATIRAN PANGAWAN NA KASALSALI

I - MANOTIAGEW A PUSO

Simmibual inaro, ed batobalani
pana ya nansima na panibeg
daray ag makareen a parok
na manotiagew a pusok
a dimmapo silayot na kamuktil
mon arerek a tinagibi'y labin
daluyon na karinioson agus
a binantag akaimis iran bitewen;
binurbor na kalawit na kapelnak
mayesmes mabisibis mon samiong.

Nankames tubon-balon petang
niluaman angob ya mamuka
ngesnges mo ran kipasagan
akalakseb a pegley labi
aralem ya anduyan na ungib
a takel na sedan paserser;
nitalindeg anino na kastilio
iyan maulnos mon piugagep
dukan sininop ed alimpatok
kubong-kubong mon altar.

II - MANANGKULOB YA ANINO

Balet no nibunlalakaw kumon
pasagar maruksan manangetel
mamaksot dalagan panamabli
intalirak ko'y kastilio
odino akubong mon altar;
ta tukdol ka'd siak a yaman
ligliwan amalinggawit
balet kabektan sinigpo
manangkulob ya anino!

Amtak, aliknak, amukel!
pagabat ya iliw daray matam
nen atengteng ka'd bitayan;
inyagugol ko'y pitulot
inyapay ko'y dilik ed katagyan
nitagantan ed getar na palarmo;
balet alinsaan lay gulis
kabalbal krus mon libit
kimmindem sinag ya nauyos
ayengeng patanir mon inulop.


III - ANDI NGURON PALBANGON

Ta andia'y biskeg ya manaeg
talimukor sasantos ya niparet
mangawanan limgas mon nisiblet;
et pinilim ya looba'y sirom
andia'y nguron palbangon
tan liweng ya andia'y tanol!
sublayen kon itakeb so krus
bukoran ko'y duksa'y palar
anguley a liwawan laram
nanbaliwan bilay ya atainan.

Inaro, dawa kan bimmalitok
suldong ag bimmugas ya inkatook
on, banwa ka daray mata
tayukor tindek iran maeta;
dala nalwak kon pagew
sapiten nagtel mo ran gamet
wala ta ni'y malainem-em?
ed manbuknol kon engas
dunong ya nanaalimureng
tumang panangarom a narep.


IV - MAANDON PANTEPEL

Mansibek laray iniwim a rosas
lubok kaaliling hardin na aroan
singa maliob a pasen
Gehenna a pakadusaan;
nilegep ko utel na isip
wala tay ineng ya iparateng
managlem ya pantepel
daeg tay nisimpen
nguro na pasakit
odino linak ed silunget?

Saraya so ebat ya asukay
ya lason so lupa'y sinag
sakey a gagaem, sanlibon kimey
sakey a sampot, sanlibon ipatey!
sano nigumpo lara'd akkualan
samal na pait tan belat
taytaye'y marakep a pantepel
bataken uliran a dinakep
sinopen pasal a pimmigdan
sakurong tuan kastilion-altar!

© Sergio Bumadilla



AMPUTI LAYAG

Onong ed si tatay kon marlang
Amputi Layag so tawag ed toon taga Binalatongan.
Malong, Palaris tan si Caragay,
Dia ra iyanak ed baley min malugam.

Bayani iran imbitla,
Na duksa tan kairapan.
Bilay na Kastilan manag-aripen
Sarag dan paandien, layag day tagpisen.

Bangbalet akin et say natan
Kuwalaan to lay sebeg ya ikikinon nen saman?
Onsasanib la ed bilonget
Elilimotan la so aliwetwet?

Kuwalaan to la natan
Amputi Layag ya immatalek?
No say bayani la et si Hudas
Tan amo et mantetlek?

Ya dia ed baley aya,
No labay mo et umbantog ka
Ay agik! Ilingay-lingay mo la
Ed makapoy iran walna!


SAY DASAL

Dia ed baley mi mirasal met ira.
Say dasal da ed Dios Ama
So unyaman ira.

No walay pikewet a nagagawa
Anggapoy pibabali da
Takot da so pangkasalanan da.

Manrosaryo tan mankantores
So tambal dan amta
Diman ed tawen, itangay da la.

Bangbalet no pokel et tukson
Akalurag ed arapan da
Misamsaman tan pipateyan da.
Say kareenan onong ed sikara,
No walay anomalya,
Mandeen ka labat, agka onkokontra.

No ontoktok so ambagtit ed lagwerta da,
Luklukdaan, lameslamesan da
Masimoon iran tua, anggapo ed gawa!



GONIGON

No panaoy tiagew,
Maermen so baley
Ogagep day ombaley
Dagem a masanewsew.

Maseseg dan babantayan
So labin mareen.
Dasal tan upapet day...
Uran ka lan tawen?

No panaoy mayemyem,
Masayem so baley.
Say pikakasi ombaley
Mandeen so lurem.

Maseseg dan babantayan
So labin maermen.
Dasal tan kutak day...
Tonda ka lan dageyem?


TINDAAN, TINBALO

Duaray tindaan mid dia.
No labay mad daan,
Lakad mad tindaan.
No labay mod balo,
Lakad mad tinbalo.

No sukaiten mo
So akalurag a lako,
Mablid mad balo
Mamurad mad daan.
Akin onya kuanmo?

Ta diman ed daan
Mas mamuray abang
Nen say dimad balo.
Et siansia met ni lamlamang
Diad Dagupan ira mitindaan.


TAGANO MET

Manpokliwet iray gamet ton kurampit,
Abuyakyak so buek ton singa ra ararosip;
Mankusay so kupbang to no onsasayaw,
Ed tanol na baton ipepekpek na ugugaw.

Bengat-bengat lawas a onakis,
Nagunuyan mangngarakngak
No akapangan lay
Tinapa tan kamatis.

Bosabos na maruksa,
Seseg toy sasaewen da.
Ligliway ermen,
Salming no nemnem.

Mitolor.Milibot, midamay.
No sikato balet so naandi-ay bilay
Sililingwan iray aki-elek,
Akigapgap, akigapas.

Sililingo itayon lawas
A sikato et pinalsa met.
Anggano atiris,
Tagano met!


PELELEP

Mankaninag lay agew,
Naogip ni si tinedyer.
Say agew to labi,
Say labi to agew.

No unsisipot, manlatnat,
No unsasabi, mansugakgak.
Mata toy mandarlang,
Ameneng, ta agni amawmawan.

Manmayegmeg, kolor toy mapulaslak.
Sikbel to so oras a linmabas.
Noag ka ni onkireg,
Apelelep kan lanang a peteg.

© Jesamine Diokno



GALAD TAKEL, ARO!

Gala aro ed takel, gala!
dakel so kiew ya atatagey tan mabuná
wala ray ay-ayep melag tan baleg
wala soy maanos tan masibeg.

Diad silong na bulawen odino akasya
nayarin mampainawa
onirong ed berden diká
nayari met ya ondokol tan dua.

Makangngel tay úni na saray manok
maliket ya mangakansiyon ed toktok
naangob say balinget ed biek ya bangkag
saray dosas na ilang-ilang ya nayayagyág.

Say alog masanting met ya laen
asingger labat ya akaren
sali anggad poeg isawsaw
ed danum ya malinlinew.

Gala aro ed takel, gala!
aleg kan mandurua!
agta labat onanges ya tariwan dagem
mankaiba ta ni ya sangngarem!


NEN ABALANG SI LAKI PILO

Musikero si Lakik Pilon mantaoy sitenta
lanang ya trumpet so bembenda
lapud ta satan so anapanda
sipor nen balolaki nira.

Diad panmumusikoda
apan-aral daray ilalakda
amay pangulowan maestra
abogado may mikadua.

Balet agnira timmonda
ed panmumusikoda
ta sikaray tatawaganda
ya lawas ed pon-ponsia.

Sikaton nen abalang ira
say Barrio Fiesta
abiyernes santoy luplupara
ta asumpal lay ligliwa.

Ag makaogip say kapitan ed kanonotto
no iner ya narumog si Laki Pilo
ta anggano si Bae Gorian asawa
mangkelaw ta may katdolda anggapola.

Ta manaya wad biek ya barrio
say abalang ya si Lakik Pilo
akiponsia ed kaaro ton si Pedro
ya nankumbidad binyag na anak to.

Nen abalitan wadman si Laki Pilo
nanpalitson si Laki Tano
wala ray papaitan, pochero
wala met soy puto tan bitso-bitso.

Diad ngarem ya pansempetda
dakel so totoon maliket ya akibegta
bangta angan iray bagisen, natake rad poso
akis tan orangal say nangngel ed barrio.


MANAGBAKAL

Nan-anito ed si Apolaki
angiter ya biskeg tan bayani
mansayaw ya tagam
ontakot saray kalaban
awit so sondan, buecang tan pana
say gangan na anacbanua
no onngayaw kayod arom ya baley
putiren iray olo na onaatey
ibagat ed si Ama-Kaoley
say Dios ya makaoley
saray adakep ya kabusol
gawaen ya aripuen.


KUBRADOR

“Nitan la ray pulis!”
say anglab nen Boris
batik ya immamot
ngalngalin naplag ed abot.

Nen akaalis la ra
akaimis ya nankubra
“Antoy numero yo, Nana Sibya?”
“Diyes tan siete, sarag to la.”

Inkorit tod papelito
say taya dan samplu
nanakar ya pigaran metro
nen asabian toy suki to.

“Agik, marakep ta nalmo taka?”
“Natan ya agew say suertem la”
“Atan lamet so imbagam”
“Agak balet analon pigan.”

Nantayay duamplu
ta anggapoy nagawaan to
kalabian ed pankakaotanda
apili may numero nen Linda.

Say liket nen Boris
ya singa atiris
awit toy panalo
initdan day balato.

Ontombok ya agew narelda
kabuasanto akapawayla
ngarem to nankubra
si Linda akatalaranla!


ISTORYA NA INKAARIPUEN

Oley nen Ama-Kaoley nen ugma
diad luyag na Caboloan
Pangasinan nadingel irad pabitla
tongtong, oliran tan awaran.

Nen Dios na Espanyol simmabi
abilang lay agew nen Apolaki
saray totoo nandasal ed simbaan
balet diad Pangasinan.

Gelew nen saray Tagalog nen Rizal
nanrebolusyon kontrad Espanyol
akibakal saray Amerikanon analo
Ingles nanibad imperyalismo.

Say ibabaga ran bansa, nanoley si Bathala
ta say Aniton Bakal aputir lay dila
saray anak to baing dan isalita
say dilan nianakan da.

Ag labat ira so nanpaaripuen
Lalahon, Kabunian, Gugurang,
Suku, Malyari, Tadaklan
bibitlaen day salita na nanbaknang!


NO SIKAY...

No sikay alumbayar ed dalem na dalin
siak lay manok ya mansalaysay ed sikan buagen

No lokton kan manoopot ya bolong na paguey
anuyawak lan mangan pian ipila kad kopapuey.

No sika et andirit ya maermen ya ontikyab tikyab
siak lay ugaw manerel ed sikan ipokok ed abaab.

No nganak kan masayaksak
lalongak lan oneyak-eyak.

No bulan kad ambilonget ya labi
siak lay kabuntatalan oniba ni.

No bulaklak kad tanaman masamiong say balingit
siak lay potiokan onsopsop ed dilom ya masamit.

No kolibangbang kan onsisimit onbabaleg
siak lay agew ya manpatubo manpabaleg

Balet no bii kan malimgas mabinta
laki ak ya onkaraw onkanad sika.


BINARID PASIG

Biin posoy maagum mauges
lipot nid asawan arin atapis
balangit ed olo andi gawad balitok
no onelek manalimpokapok

Abung tod gilig na baybay
matatakew nanolop nanabay
kakaaron matila masisiba
ed kwartan ag da met gawa.

Aliwan tonung say oley
ag onaaligwas soy baley
ta lalon oniirap saray doka
balet saray sanasawa maligsa.

Asingger metla so isungpal toya
ag onbayag nitan lay dusan duksa
tawen onlerem, onkimat, onbagio
ondelap, nanor, nalner may loko.

© Erwin Fernandez

1 comment:

Unknown said...

marakep pilo so ginawam, you're the best! agtayo kumon ibabalang so puli tan sebeg tayo ran pangasinan. say tuatuwan salita tayo et pangasinan, aliwan pangalatok ya tawag na saray ilokano. itangguyor tayoy puli tayo!

correction labat pilo, unong ed pakaamtak, say amputi layag et untutukoy ed urbiztondo tan sn carlos...