Anakbanua
(Unan tekap na anlong ya Ipikon Pangasinan)
TAN PINMAWIL ka ed nanlapuan –
dia’d sinubula’y daan ya dalam
bangta panon mon angoba’y dalin
no iner dinmabuk ira’y baknang
tan kabulenga’y anakbanua?
panon mon lakapen so amian
ya amaugip ed amagaan
tan narasan ya kamarerua da?
uliran labat la’y angarian
ya pilatek da’ra’y toon-daan
anggan say luyag na Caboloan
sakey labat lan kugkugip natan
tuldek ed beneg na kanonotan
maamot so liknaa’y kuritan
maatap so katuaa’y awaran
malayug a lingayen so banwan
ompopokuk la’d obong to’d taew
kawalaan da la’ra’y danayan
limgas na dayat tan kaumaan?
kawalaan da la’ra’y marilag –
saray musia ya mangalimpana
ed pugaro da’ra’y umaanlong?
kawalaan da la’ra’y tanila
tan un-uni’d saray malaboyong
ono ampasiseng ya kakiewan?
kawalaan da la’ra’y talinan
dangoa’d maaldeg ya katakelan?
onia ‘ra’y tepetepet na matam
nen aparlasan da’y kabanuaan
no iner inmooong so lambak
na maalindaway ya ayaman
tan konkrito iran kaabungan
anap-anapen mo’y kasipuran
saray ligliwa ed pakanengneng:
mayongbon kolos tan kapasolan
ya getma da’ra’y dapon dulakak
gikgik tan sankailin kanaway
ed tinaon dan panwawaywaya
wala’y papanoan ed liknaan
say melmelag ya liwang et sugat
ya ag natambal na anton larak
dilo man iya na dika’y dalin
ta ayan sugat et say naandi –
gislan inaksot ed kamareruam
sikatoya’y pakabirbiran na
kasikasikaa’y inkasika
no anggapo ‘ya et anggapo ka
tan say aristos na inkapalsam
sayan gisla so binin kataga
say laem na bekta dia ed talba
bilay ya onsimit tan onsanga
onsulming ma’d pangdel ono wawa
singa balang a lirio o dika
onlesan ag naitda’y imano
ed luyag na dili ton parnasu
sayan gisla so binin salita
yeyag tan yesaes na pinalsan
onsakbit ed insipan ya dalin
onlegep ed empirio na danum
ontekiab ed buraka na dagem
sayan gisla so gapo’y uliran
uli-uli iran tagaumen
odino inanlong iran tungtung
ya amalayug ed ngara’y luyag
no iner unan sinuso’y boleg
na bugkalot so tawir a dila
ono abangonan ya salita
sakbay kinmiwas so ibolusion
ya angaplos ed pagew tan eges
na daralusan ed Caboloan
tan sisigayan ed Talam-asin
ed sarayan angarian narngel
so dangoan na garing ya tambuyog
a nagmaliw ya mogmon talabay
na dumaralos tan sumisigay
sayan gisla so kabuntatalan
imbasibas to nen Apolaki
ed kaereman na kalawakan
dia inala’y bonigas na bulan
ya impotong ed dyusan Pinabli
tan say kirlap da’ra’y labitewen
ya imbilkag ed sansinakuban
sayan gisla so bilay-awaran
say imbeneg na kailalakan
ya kabiangan la’y tungtung-uliran
o pakdaar la’y arkyolohiyan
inkorit ed amigmig ya egpang
odino tekap na kanonotan
natan pilalek so riklamasion
say pamawi’d no anto’y abalang
ono anto’y intabon ed lingwan
dia ed kaluyagan na amianan
yaon ed lobuk ya asagmakan
ono dia’d pangawan na ilalam
no aned inggetar so kuritan
yaon so uliran na balanin
binari da’ra’y kinalakian
o bibiin ambalanga’y pagew
ya aminsan sinmugba’d salinap
ya linmagnap ed pinablin luyag
pian makabango’d inka-aripen
tan nagamoran so kawayangan
ed indatek nen Ibn Batuta
sakey a moro tan komirsianti
nen akasabi ed Tawalisi
imparungtal da ed si Urduja –
say kuandan prinsisa ed porowa
sanen aralem la’y tongtongan da
inkua’y balani ed kasamak to
“dawat wa batak katur” - say talus
ed ikakanan ortograpiya
odino balon dila o salita
“yawat (n)ima’y batak tan katuro”
insan to inggulis ed sulatan
so mabli ya ngaran to nen Allah
bangta nen sanlibo talon lasus
duamplo tan apat na taon aman
wala met so sakey nin istoria
onung ed say praylin Italiano
ya ambasador tan manangalin
si Odorico na Perdenone
ed lakbay-kuritan to ya libro
indalatdat to’d ma’y inkalingkay
na barkon nilugana’d amianen
o baybay-dayat na Talam-asin
diman ira dinmoong agano
angga’d indee’y maksil ya bagio
saman ya doongan et kabiangan
na kayaryan nen Ari Dalisay
ya kuandan ateng to nen Urduja
sakbay ya amaarap ed Tsina
angibagat na misa so prayli
pisasalamat ed saray bilay
ya niagel ed ngipen na duknal
insan to initdan na palabo
ira’y wadman ya agni biniagan
ed ngaran na Katawan a Kristo
tua man ono andi’y impanbilay
ilalak man odino tagibi
na Pangasinan iyan binari
aliwa lan saraya so tepet
ta anlong la’d dala so ngaran ton
ondadaloy ya bilay-linawa
musia’y nagnap iran umaanlong
inkorit man ed tungtung-uliran
ono ag inggalut ya awaran
ag bengat lan nabalang Ilalo
legan ya wala ‘ra’y manangaron
masimoon so pananisia ra
ed kinalakian ya inggendan
aminsan tan binari’d arapen
salming ira’y bolong ya binukay
o tinupi’y panaon ed layak
inlira’y Makauley so luyag
ed andukey ya impakalirep
bangta aliing iyan ankabaw
anggapo’y liknaan ed imbeneg
tan pakanonot ed ngarangaran
da’ra’y dinidyus ya angantabay
ed bilay da’ra’y unan nanayam
siping so dila’y kailalakan
tan bonot so nonot dan inmonor
nen tinempey na amputin bakes
so walna tan naugalian da
sinakbat da’y balon pananisia
tinmalimokor ira’d inyukit
ya talintao da’ra’y santoo
insolung da’y dunong ya inaon
ed kakabata’y sulming ed sagur
inkinon da’y amin ya binayes
inako ‘ra’y kultura’d biek-taew
imbaing da’y kolor na baog da
laut la’d sinuso ran salita
sengegan na inkesneg na dilin
kagalangan tan katonungan da
kanian say uley na manlolopig
so intalek na nampaaripen
asebseban so masnag ya dalang
ed laem na puso da’ra’y baknang
angga’d tinmakdang ira’y banawen –
malugam ya hukbo nen Limahong
dia’d amot ya doongan’d Lingayen
anggapo’y inlobak ya agawa
ingen inawat ira ed simpok
odino dia’d podir da’ra’y intsik
ya kailian ed Domalandan
imparungatal da ‘ya’d impamool
na dinalan da ‘ran kaabungan
bilang pangidamag na insabi’y
matalunggaring ya palbayanin
akisugbaan tan akibakal
ed saray Kastila dia’d Ibali
balet desiang da’y ag makayari’d
kinlong tan armas iran dibuga
ag kinmana’y tepel na linawa
baluti ra ma’y pukal na pagew
tan tindek da ma’y derleng na gira
dia’d inlihis da’d saray kasibeg
dinalandan da’y wawa na ilog
angga’d makalegey ira’y paraw
ya mamaarap ed dayat Tsina
binmalanga so agew ed saman
inmalimporos so danum sakbay
a linmreg ed kaalareman
so laman nen Limahong kalakap
so sankatooran ton pinabli
paunla ed akaulan nen Quan Yin
(say nidatek balet ed awaran
akatakas ed amot ya pulo
tan diman la nambinokbokoran
nanirap angga ed impatey to)
say bilay to et singa no bolong
aponsil ed no iner ya sanga
nipanon ya impalir na miskey
ed nilobukan ton kareenan
ed petek na matakew ya tawen
amay lan inagtas na busangel
ira’y kapara da ‘ran busangel
tan silalalo ran inagagni
so kinayaryan dan Pangasinan
sengeg na inalipato’y gelew
ed impangolu nen Andres Malong --
alagad ed kuta’y konkistador
dia ed baley a Binalatongan
impalikna to ed kaluyagan
so mablin tomang na kawayangan
ed lima’y maatap ya gunaet
tan say paklap tonia no nalabas
lasi so naagamil ed piaet
impoonan ma’y dala tan linget
anene’y yaman tan pakayari
no sinamsam ed kailin dili?
walan wala’y ombosol ed ari
lautla no agto napokpokan
so posapos na pakapanyari
anggapo’y ompay ya ilaloan
(wala'y kasuldungan)
Kopian Kanepegan © 2008 nen Santiago B. Villafania
No comments:
Post a Comment